Bir dönemin İstiklal Caddesi’nde binaların pek çoğu birer geçit işlevi de görmüş. Kimi bir kiliseye, kimi avluya, kimi arka sokağına geçiş vermiş. Daha hareketli, daha canlı, daha püfür püfür ve daha az saklı, hatta eğlenceli, -aksi gibi düşülünebilecek olsa da- daha güvenli bir imajı var zihnimde…
Oradan oraya fıtır fıtır geçtiğiniz bir Beyoğlu-İstiklal.
Bu bina da bir dönem Meşrutiyet Caddesi’nden İstiklal’e direk bağlantı…
Ya da İstiklal’den Meşrutiyet’e…
Bugün Salt Beyoğlu olan binanın yanından girdiğiniz Saka Salim Çıkmazı’ndan direkt Meşrutiyet’e çıkılabiliyormuş bir zamanlar.
MİMARI MONGERİ YAZILMIŞ AMA KAYNAK BULAMADIM
Binanın yapım yılı 1911.
Bu biliniyor, mimarı için de Giulio Mongeri deniliyor ama ben buna dair tek bir kanıt bulamadım, bayağı da aradım.
Mongeri imza da atan bir mimar sanki, tabii kamu/devlet yapıları olunca binaya imza koymaktan imtina ettiği haller de var. Her şey olabilir:) Delil bulamadım, emin olamadım.
İSİMLERDEN İSİM BEĞEN
Ve isim!
İstanbul’da bina ve sokaklarla ilgili araştırma yapmak, baş döndüren isim değişiklikleri nenediyle işkence!
Ama böylesini az gördüm, sadece araştırmadan kafa karıştıran isimlerini, o isimlerin nerelerden gelmiş olabileceğini bulmak bile yarım günden fazla zamanımı aldı.
Son isim Yakup Bey Apartmanı (sanırım şu andaki sahiplerinin babalarının ismi). Binanın Saka Salim tarafındaki girişine giderseniz Maryana Han ismi de var. Bu arada artık binanın ismi sadece o tarafta yazıyor, restorasyon öncesi Meşrutiyet tarafında da varmış, fotoğrafını çekmişim.
Binanın bundan önce en net bilinen, kullanılan ismi Topaloğlu Pasajı. 1940’larda bu ismi almış. İstanbul Belediyesi’nin şehircilik-planlama metinlerine giren ismi de bu. Aynı metinlerde Leonardo Pasajı ismi var.
Bitmiyor… Bir diğer isim de Lorando Pasajı.
Ben binayı 26 Haziran 2020’de görüntülediğimde bina henüz yenilemeden geçmemiş. Yenilemeyi yapan Han Mimarlık (Emirgan); “Mimar Mongeri’nin eseri, eski ismiyle Lorando Pasajı bugün ise Yakup Bey Apartmanı, Art Nouveau” demiş.
Restorasyon yapan firmanın mimar ve isim konusunda daha bilgili olması ön kabulüm ama niye Lorando, niye Mongeri ben kanıt bulamıyorum.
LORANDO HAN İSMİ DE VAR
Özbek Kazanç da 2002 yılında Beyoğlu Pasajları ile ilgili tezinde buradan Lorando (Topaloğlu) Pasajı olarak bahsetmiş, orada da mimar Mongeri.
Bu arada Bankalar Caddesi’nde de mimarisi Mongeri’nin olduğu belirtilen bir Lorando – Ankara Han var!
Lorando bir dönemin çok ünlü, varlıklı, yapıları da olan Levanten ailesi İstanbul’da.
Hatta 1950’lerde bu hanın İstiklal tarafındaki çaprazında altında dönemin meşhur Lion Mağazası’nı da barındıran Lorando Apartmanı da var. Karıştım:)
Ama bitti mi? Bitmedi.
1950 Suat Nirven haritasında bu pasajın ismi; İsmail ve Mustafa Bey Apartmanı!
PASAJLARIN KAYBI
Tepebaşı’ndan günbatımı bir başkadır… Geçenlerde orada yine pek çok insanın toplanıp günbatımını izlediklerini gördüm. TRT binası yanında günbatımı izlenebilen az alan kalmış, otopark tarafını garip manzarayı örten binalarla kapamışlar ki, zevki kaçsın! Günü batırırken arkamı döndüğümde bu binanın güzelliğini gördüm; ismi ne olursa olsun pek güzel. Giulio Mongeri de mimarı olabilir yani, yakışıyor.
Salt Arşiv’den Eleonora Arhelaou’nun 1994’te çektiği fotoğraflarını da buldum, o zaman da pek eski görünüyor. Yanında bir bina dikilmemiş, enteresan, gece kulübünü andıran bir bina var. O dönemin Meşrutiyet Caddesi’ne de şöyle bir baktım, ‘tüccar terziler’, Gümüş Tilki’den Leopar’a pek çok kürkçü, minik minik lokantalar…
Ben en çok pasajların-geçitlerin, o açıklığın kaybına üzüldüm.
MADAM OLGA’NIN BALE KURSU
Bu metni Instagram’da paylaşmamın ardından arkadaşım yapımcı Zeynep Atakan şunları yazdı, yaşanmışlıkla ilgili bir iz bulmak da beni mutlu etti:
“Nilaycığım, o apartmanda çok anım var. 6-18 yaş arası Olga Nuray Olcay bale okuluna gittim… Ben ve benim üst kuşağımda olan İstanbullu kadınların pek çoğunun yolu geçmiştir o bale okulundan… Ben son öğrencilerinden biriydim. Madam Olga, İstanbul Belediye Konservatuvarı bale bölümü kuruluşunda yer alan, Macaristan’dan İstanbul’a aşkının yani çok sevdiği kocası için gelen, şahane Türkçe konuşan bir hocamızdı. 1983’de kaybettik kendisini… Apartmanın 2 kapısı vardır. Bazen İstiklal Caddesi’nden, bazen Tepebaşı kapısından girerdik. Trafiğin akışına göre… Cumartesi ve pazar günleri apartmanın kapısından girince bir piyano sesi duyulurdu. Piyanoda Mösyö Edi bize eşlik ederdi. Mösyö Edi aynı zamanda Pera Palas’ta akşam üzerleri çalardı. Ve tabii ki ben uzun yıllardır sadece bir kez o binaya girebildim. Anılar uzayıp gider böyle…”
1 Comment
Didem Avincan
Posted at 09:14h, 13 AğustosMaryana bir soy isim olmadığı için zannediyorum (Mariana/ Maria Anna), ticaret yıllıklarında rastlayamadım. Gazetelerde de bu adla ilişkili kayda değer bir bilgiye ulaşamadım. Ancak dün aklıma yanında yöresinde hangi bilindik binalar var, onlara bakarak arama yapmak geldi, ki Büyük Londra Oteli bu apartmanın hemen yanı başında sayılır. Otelin sayfasında bir harita gördüm otelin yerini göstermek için paylaşmışlar, bu apartman da görülüyor ve üzerinde Appartem Lorando yazılı! Haritanın dili Goad Haritası gibi çok benziyor ama Goad 1905’e bakmıştım bu parselde inşaat halinde yazıyordu. Acaba bu haritalar güncellenmiş bir belli zamanlarda, daha geç bir yıla ait bir pafta gibi. Çok güzel bir yapı hakikaten, otelin sayfasındaki eski fotoğrafları da sizle paylaşacağım, orada da kadraja girmiş. Lorando’dan nasıl Rus/Batı Avrupa kökenli Maryana’ya geçti hâlâ bir gizem:)